dopuszczalne w grach (i)
taki, który odnosi się do ustabilizowanych w danym języku związków wyrazowych, których końcowe znaczenie nie wynika ze znaczeń poszczególnych jego członów, np. związek, słownik frazeologiczny
KOMENTARZE
Ze stanowiska kryterium semantycznego, tj. ze stanowiska stopnia zespolenia składników związku frazeologicznego, rozróżniamy związki frazeologiczne stałe, łączliwe i luźne. Związki stałe są swego rodzaju jednostkami leksykalnymi funkcjonującymi w wypowiedzi tak, jak pojedyncze wyrazy, tzn. mogą być zastępowane odpowiednikami jednowyrazowymi, zaś w ich braku równoważnymi jednostkami frazeologicznymi. Pełnią one jako całość funkcje semantyczne, nie dające się sprowadzić do funkcji ich składników, inaczej mówiąc, znaczenia takich związków nie są sumą znaczeń ich składników. Połączenie wyrazowe 'stary grzyb' znaczy tyle co 'zgrzybiały starzec', a 'dwa grzyby w barszcz' oznacza 'rzecz zbyteczną, nadmiar czego'; 'sprawić komu grzanie' albo 'wyłatać grzbiet komu' to ekspresywne zwroty znaczące tyle co 'wybić kogo', fraza natomiast 'gwiazda czyjaś zgasła' oznacza, że 'ktoś przestał wywierać wpływ na otoczenie, stracił znaczenie w swym środowisku'. We wszystkich przytoczonych przykładach znaczenie całości nie wynika z sumy znaczeń poszczególnych składników, znaczenia te bowiem zatarły się, zleksykalizowały w takim stopniu, że ich pierwotne, realne znaczenia nie hamują procesu scalania związku w całość o nowym znaczeniu.
Związki łączliwe to takie, których stopień spoistości jest znaczny, ale składniki ich nie uległy leksykalizacji. Połączenia dobry, różowy, świetny, zły humor są takimi związkami. Tak w stereotypowy sposób określamy nasze usposobienie. Również wyraz humor nie oznacza w tych związkach nic innego, jak nasze chwilowe usposobienie, określenia zaś tego usposobienia mają realne (dosłowne lub przenośne jak w wypadku określenia różowy) znaczenia.
Niektóre wyrazy mają swoją naturalną łączliwość ograniczoną tylko do pewnego zakresu. Zakres ten wynika z treści wyrazu i jest tą treścią ograniczany, np. czasownik szczekać może się łączyć tylko z pojęciem zwierząt wydających głos zwany
szczekaniem, przymiotnik gniady może służyć tylko jako określenie maści końskiej, stąd też dość ograniczony jego krąg łączliwości: gniady koń, rumak, ogier; gniada klacz, kobyła. Ostrej granicy między związkami stałymi a łączliwymi nie ma.
Ogniwem pośrednim są np. wyrażenia gatunkujące, tzn. takie, w których wyraz określający uwypukla istotną, gatunkującą cechę przedmiotu nazwanego wyrazem określanym, np. aparat telefoniczny, ryba słodkowodna, koń wyścigowy, aktor komiczny, zapalenie płuc itp. W przytoczonych tu związkach, charakterystycznych dla terminologii naukowej i technicznej stopień scalenia składników jest znaczny. Są to połączenia stałe, niekiedy potocznie zastępowane odpowiednikami jednowyrazowymi, jak np. aparat telefoniczny 'telefon' aktor komiczny 'komik'. Łączliwy charakter mają zwroty: wykonać skok 'skoczyć' dokonać przekładu 'przełożyć', wyciągnąć wniosek 'wywnioskować', wysunąć żądanie 'żądać' itp., ale schemat tego rodzaju zwrotów jest czymś stałym. Tym się one różnią od odpowiednich wyrazów, że mają formę analityczną i pewne zabarwienie stylistyczne: stosuje się je zwykle w stylu urzędowym i częściej w języku pisanym niż mówionym. Do pogranicza frazeologii stałej i łączliwej należą również wyrażenia i zwroty o charakterze porównawczym, w których porównanie ma postać stereotypową,
całość jednak związku nie wykazuje jakiejś odrębności semantycznej, nie odbiega od sumy znaczeń swych podstawowych składników, np. blady jak kreda, biały jak śnieg; czerwony jak burak albo jak rak; ciężki jak słoń, silny jak byk; wygląda jak strach na wróble, podobni do siebie jak dwie krople wody; wpaść jak po ogień; czuć się jak nagi w pokrzywach. Wyrażenia i zwroty tego rodzaju, dość stereotypowe, tym się tylko różnią od odpowiednich połączeń dowolnych, że część porównawcza związku akcentuje w sposób obrazowy intensywność cechy lub czynności zawartej w członie podstawowym.
Związki luźne to połączenia tworzone każdorazowo, doraźnie, powstające ze zwykłego zestawienia wartości semantycznej członów składowych. W wyrażeniu droga przez wieś oba człony mają dosłowne znaczenie i w tego rodzaju połączeniach, określenia drogi mogą powstawać doraźnie, za każdym razem inne, zależnie od terenu, przez który droga prowadzi: droga przez pola, przez lasy, przez łąki, przez wrzosowiska, przez teren podmokły itp.
Formalnym ograniczeniem tych połączeń jest schemat składniowy: droga przez co, który o tyle wiąże się z semantyką, że określa miejsce, przez które droga ma przechodzić. W zwrocie o schemacie składniowym jeść c o możemy realizować nieskończenie wiele związków luźnych, ograniczonych ogólnym sensem wypowiedzi, np. jeść zupę, bułkę, ciastko, mięso, jarzyny, pomarańcze itp. Dopełnienia w tego rodzaju zwrotach muszą być nazwami przedmiotów jadalnych i to stanowi ograniczenie zastosowania schematu zwrotu. Schemat zwrotu jeść jak może obejmować związki zarówno luźne, jak i łączliwe.
Granicy ostrej nie ma. O większej łączliwości związku decyduje jego częstość użycia i bardziej typowa sytuacja.
Niewątpliwie bardziej łączliwe są zwroty jeść łapczywie, jeść z apetytem, bo są to sytuacje często spotykane i tak właśnie określane, niż jeść stale albo jeść z uśmiechem, które to zwroty mogą charakteryzować sytuacje doraźne.
(Stanisław Skorupka Słownik frazeologiczny języka polskiego Wstęp) p. fraza