pojąć: "ogarnąć rozumem, przeniknąć myślą, zdać sobie sprawę z czegoś; zrozumieć", czyli "pojęty"- "dający ogarnąć się rozumem, zrozumiały"
niepojęty: "niezrozumiały, tajemniczy".
Czy drugie nie jest przeczeniem pierwszego i wobec tego "nieniepojęty" jest be?
Odnosi się to również do znaczenia "pojąć kogoś za męża/żonę"...

Czy "niepojęty" jest przymiotnikiem zaprzeczonym od "pojęty"? Jeśli tak, to "nieniepojęty" i podobne są do wywalenia...

to idzie tak
niepojęty - taki, który nie daje się pojąć, jest zaprzeczeniem: pojęty
niepojęty - w znaczeniu: nieodgadniony, tajemniczy, jako niezaprzeczony dostaje nie-

moim zdaniem to tak cienka granica, że należałoby to nie- sobie darować

no chyba, że mnie ktoś przekona...

Drogi Zielony Punkcie.

Śpieszę Cię przekonać i wyjaśnić wszelkie wątpliwości. Otóż mój Drogi Kolego "pojęty" to imiesłów bierny od "pojąć", czyli taki, który ZOSTAŁ pojęty, a nie jak zinterpretował porti "taki który daje się ogarnąć rozumem" Dla rozwiania wszelkich wątpliwości dodam jeszcze przykład: "pojęta lekcja" - taka, która została zrozumiana,

"niepojęta lekcja" - taka, która NIE ZOSTAŁA zrozumiana, bo być może nauczyciel nie pradził sobie z jej wyjaśnieniem

albo:

"niepojęta lekcja" - taka, która jest niemożliwa do zrozumienia, np. lekcje fizyki są dla wielu uczniów niepojęte /tutaj będzie znaczenie drugie, nie będące zaprzeczeniem słowa pojęty/

czyli w drugim znaczeniu:

"niepojęty" - "taki którego nie da się pojąć, niezrozumiały, tajemniczy, nieogarniony". Przykład: "takie zachowanie jest dla mnie zupełnie niepojęte", czyli niemożliwe do zrozumienia, wyjaśnienia, nawet przez najlepszego nauczyciela.

W morfologii istnieje morfem "-alny", który zawiera w sobie znaczenie "taki, który jest możliwy do wykonania"
Przykłady: jadalny, zmywalny, palny, odwracalny, osiągalny, sprawdzalny.

Na logikę więc, funkcję przymiotnika "niepojęty" powinien pełnić przymiotnik "*niepojmowalny", co więcej powinien być zaprzeczeniem przymiotnika "*pojmowalny" (taki, który daje się pojąć). Od żywego języka jednak trudno nieraz oczekiwać logiki i w obecnym stanie polszczyzny "niepojęty" jest słowem podstawowym, niemotywowanym, czy niederywowanym jak kto woli :)
Podobna sytuacja jest z innymi przymiotnikami: "nieopisany" w znaczeniu "taki, który nie daje się opisać" (czyli jakby *nieopisywalny), niedparty w znaczeniu "taki, którego nie można odeprzeć" (czyli jakby *nieodpieralny)
Serdecznie pozdrawiam
Blimunda

Szanowna Blimundo,
Twój przykład: "niepojęta lekcja" - taka, która NIE ZOSTAŁA zrozumiana"
Mój przykład: "niepojęta lekcja" - lekcja niedająca sie ogarnąć rozumem" (nie pisałem,że "pojęty" to "taki który daje się ogarnąć rozumem" tylko, że "dający ogarnąć się rozumem", a to różnica). Według mnie to są żadne różnice, co najwyżej stylistyczne.

Drugie znaczenie, cytat:
"czyli w drugim znaczeniu:
"niepojęty" - "taki którego nie da się pojąć, niezrozumiały, tajemniczy, nieogarniony". Przykład: "takie zachowanie jest dla mnie zupełnie niepojęte", czyli niemożliwe do zrozumienia, wyjaśnienia, nawet przez najlepszego nauczyciela."
A dla mnie "pojęty"- "taki który dał się pojąć, zrozumiały, ogarniony". Przykład: "takie Twoje zachowanie jest dla mnie pojęte (pojąłem je, zrozumiałem), możliwe do zrozumienia, wyjaśnienia, nawet przez najlepszego nauczyciela".
To, że "pojęty" jest imiesłowem, wiem.
I subtelność, o której tez wiem: "pojęty" i "niepojęty" są imiesłowami od czasownika dokonanego, i trochę naciągasz uzasadnienie powołując się na podobieństwo znaczeniowe "pojęty" i "pojmowalny", bo:
1. "pojmowalny" to pochodna od słowa "pojmować" (wykonywać pewną czynność w nieokreślonym czasie)i ma również kontekst potencjalności zdarzenia,
2. "pojęty" to pochodna od "pojąć" (wykonać JUŻ pewną czynność, czasownik dokonany).
Ergo: uważam, że "niepojęty" jest zaprzeczeniem słowa "pojęty" abstrahując od tego, że oba są imiesłowami.
Pozdrawiam

I żeby wyjasnić wątpliwości typu dokonany-niedokonany poprawię swój przykład: "niepojęta lekcja" - lekcja, która nie dała się ogarnąć rozumem"

Szanowny Porti

Kilka dni temu zauważyłam, że bardzo ładnie wyjaśniłeś, dlaczego dopuszczone jest słowo "nienieubłagany". Mam nadzieję, że uda mi się przynajmniej w połowie tak ładnie wyjaśnić Tobie, dlaczego dopuszczono "nieniepojęty".

Otóż podajesz dwie interpretacje "niepojętej lekcji" moją i Twoją. Tylko, że niezupełnie ona jest Twoja, być może przez nieuwagę przeoczyłeś, że ja wcześniej przedstawiłam dwuznaczność tego wyrażenia, chociaż możliwe, że niezbyt klarownie mi to wyszło.

Z kolei zdanie "takie zachowanie jest dla mnie niepojęte", nie może być przeciwstawne do: "takie zachowanie jest dla mnie pojęte" - ponieważ to drugie zdanie każdy polonista uzna za niepoprawne. Właśnie dzięki temu możemy wywnioskowac, że wyraz "niepojęty" w niektórych wypadkach jest słowem podstawowym.

Poza tym słowo "pojmowalny" nie istnieje. Utworzyłam je sztucznie drogą analogii do słów istniejących z morfemem "-alny". Zaznaczyłam go gwiazdką tak, jak w gramatyce historycznej zaznacza sie zrekonstruowane formy prasłowiańskie, które też po części są budowane na podstawie analogii i domysłów, czyli poniekąd są to formy sztuczne.

Masz rację, że morfem -alny ma kontekst potencjalności, dlatego stworzyłam wyraz "*pojmowalny", który mógłby być semantyczną podstawą dla słowa "niepojęty" (niemożliwy do pojęcia). Jednak nawet w akademickim podręczniku "Morfologia" Grzegorczykowej, Laskowskiego i Wróbla wyraz "niepojęty" jest podawany, obok m.in. "nieosiągalny" i "niedościgły", jako przykład przymiotnika potencjalnego (w sensie semantycznym), derywowanego od zaprzeczonego czasownika "nie pojąć". Czyli nie jest on de facto pochodny bezpośrednio od przymiotnika (imiesłowu biernego) "pojęty" ani czasownika "pojąć" :)

Serdecznie pozdrawiam
Blimunda

wow
w tym slowniku pojawia sie coraz wiecej komentarzy dluzszych niz na jedna linie...

Szanowna Blimundo,
dziękuję za odpowiedź. Co do dwóch interpretacji to masz rację, pogubiłem się ;-) Co nie zmienia tego, że nie mogę się z Tobą zgodzić ze sformułowaniem, że zdanie "takie zachowanie jest dla mnie pojęte" jest niepoprawne, gdyż wynikałoby z tego, że nie ma słowa "pojęty", a sama napisalaś, że jest to imiesłów przymiotnikowy bierny od słowa "pojąć", a jeżeli każdy polonista (a ciekawe skąd to wiesz?) uzna je za niepoprawne, to proponuję inne: "takie zachowanie zostało przeze mnie pojęte". Poza tym Twój wniosek, że ponieważ nie można ułożyć zdania z tym imiesłowem, to wobec tego "niepojęty" jest słowem podstawowym, jest bardzo mocno naciągany z punktu widzenia logiki ;-)
Co do istnienia słowa "pojmowalny":
wykład Leszka kołakowskiego - http://www.pat.krakow.pl/wyklady/7.%20Leszek%20Ko%C5%82akowski%201.doc
Miesięcznik Odra, rozmowa z filozofem Janem Woleńskim - http://odra.art.pl/article.php/352
Albert Einstein "Najbardziej niepojętą rzeczą dotyczącą świata jest
to, że jest on pojmowalny"(sic!). Wiem, wiem, to żadne argumenty ("to nie źródła dopuszczające słowa do gry"), ale... widzieć-widzialny, wyrażać-wyrażalny, wyczuwać-wyczuwalny, słyszeć-słyszalny, choć również wiem, że nie od każdego czasownika taką formę można utworzyć. W rozważanym przypadku wydawało mi się to naturalne właśnie przez te analogie. Ale mniejsza z tym, ta część o tym słowie ma chyba niewiele wspólnego z meritum sprawy.
A jest ono takie:
"pojąć"- "pojęty", "nie pojąć- niepojęty", tak wynika z podręcznika akademickiego, na który sie powołujesz, chociaż nie napisano tam, że nie można tworzyć RÓWNIEŻ formy "niepojęty" od "pojęty" . Ponadto wraca problem tego czy przeczenie znaczenia słowa (zwrotu) przechodzi na jego formy pochodne czy nie. W tym przypadku czy imiesłów przymiotniowy utworzony od zwrotu, który ma ewidentnie zaprzeczone znaczenie jest imiesłowem zaprzeczonym? Przy słowie "skoro" uległem argumentacji, że "nieskoro" jest przysłówkiem niezaprzeczonym, choć jest również pochodną od zaprzeczonego "nieskory" (słown..

...(słownik prof Bańko), ale współczesne słowniki nie notują niezaprzeczonego "skoro" w znaczeniu przysłówkowym. Tu dalej mam wątpliwości, bo w przeciwieństwie do "skoro-nieskoro", parę "pojęty-niepojęty" notują słowniki i wciąż według mnie para ta ma charakter przeciwstawny znaczeniowo.
Miłego dnia i byc może weekendu ;-)

"Pojąć" ma charakter dokonany, można więc powiedzieć:
Ta lekcja nie została pojęta przez uczniów.
Nie można:
Ta lekcja nie jest pojęta przez uczniów.
Można tylko:
Ta lekcja nie jest pojmowana (od pojmować) przez uczniów.
Z kolei przymiotnik "niepojęty" można użyć i tu i tu:
Ta lekcja jest niepojęta dla uczniów.
Ta lekcja była niepojęta dla uczniów.
W drugim zdaniu jest przymiotnik, gdyby był imiesłów, to zdanie wyglądałoby raczej:
Ta lekcja została niepojęta przez uczniów. (oczywiście lepiej brzmi pierwsze przykładowe zdanie, jakie podałem).
Nie można więc powiedzieć:
"takie zachowanie jest dla mnie pojęte"
Można jedynie:
"takie zachowanie jest dla mnie nieniepojęte" :).
Lub lepiej:
"takie zachowanie mogę pojąć/może zostać przeze mnie pojęte"
Gdyby można było powiedzieć "takie zachowanie jest dla mnie pojęte", to tak samo można by powiedzieć o zielonym drzewie: "ono jest bieskie" ;).
Nie można więc używać w zdaniach pary "pojęty-niepojęty" jako przeciwstawnej znaczeniowo, co udowodniłem, rzekłem!

więc w każdym przypadku używać*

Koalar,
1. Patrz mój wpis z 2005-07-21 13:12:44,
2. Przecież pisałem, że imiesłów "pojęty" ma wyłącznie charakter dokonany
3. Podając przykłady "Ta lekcja jest niepojęta dla uczniów.
Ta lekcja była niepojęta dla uczniów." sugerujesz, że termin "niepojęty" ma charakter dokonany (czy jak to się tam nazywa; pierwsze zdanie) lub niedokonany (drugie zdanie) i dlatego w pierwszym znaczeniu nie jest przeczeniem "pojęta" (tu chyba pomyliłeś kolejność, bo zamieniłeś w przykładach "była" na "została" i od razu zrobił Ci się z imiesłowu przymiotnik). No to chyba się zapędziłeś. To szyk bierny obu zdań decyduje o dokonaniu bądź niedokonaniu czegoś. Przykłady: "To ciastko nie jest zjedzone przeze mnie" i "To ciastko nie było przeze mnie zjedzone". Oba zdania oznaczają czynność niezjedzenia przeze mnie ciastka, czyli niedokonania przeze mnie tej czynności, tyle, że pierwsze się odnosi do teraźniejszości a drugie do przeszłości, ale ŻADNE z nich nie przesądza o późniejszym losie ciastka ;-)
Poza tym sam chyba zdajesz sobie sprawę, że zdanie "takie zachowanie jest dla mnie nieniepojęte" brzmi dziwacznie, co najmniej... no jak Blimunda sugerujesz, że wobec tego nie można ułożyć zdania z imiesłowem przymiotnikowym biernym "pojęty" ;-)

wybacz, pod koniec miało być "... no i jak Blimunda"

eh, też pomyliłem kolejność pierwsze/drugie, drugie/pierwsze, przepraszam

Można ułożyć zddanie z takim imiesłowem, bo chyba sam je ułożyłem :).
Zdaję sobie sprawę, że zdanie "takie zachowanie jest dla mnie nieniepojęte" brzmi kiepsko, dlatego napisałem dalej lepsze zdania ("takie zachowanie mogę pojąć"). Co nie zmienia faktu, że już w ogóle nie można napisać "takie zachowanie jest dla mnie pojęte".
Jeszcze przykład zdań:
a) Ten problem został dla Portiego niepojęty. (;))
b) Ten problem został przez Portiego niepojęty.
a) Mamy przymiotnik i zdanie to oznacza: ten problem pozostał nieodgadniony, został dla niego zagadką, tajemnicą. Problem pozostał niepojęty, już nigdy nie zrozumie on, o co w nim chodziło.
b) Mamy imiesłów i zdanie to oznacza: ten problem nie został przez Portiego zrozumiany. Nie został pojęty, ale może jeszcze go rozwikła.
Teraz od Ciebie zależy, który punkt się sprawdzi :).

Jeszcze:
zamiast "takie zachowanie jest dla mnie nieniepojęte" można oczywiście napisać: "takie zachowanie nie jest dla mnie niepojęte".

Dzięki,że choć częściowo dajesz mi szansę ;-) Ale moim zdaniem te dwa zdania różnią się nie dlatego, że w a) mamy przymiotnik (powiedzmy), a w b) imiesłów, tylko różną rolą przyimków "dla" i "przez". A czy Twoje ostatnie dwa przykłady (z 15:06:17) nie oznaczają co najmniej tyle, że, tak na czucie , "nie-" z "niepojęte" raczej należy pisać rozdzielnie, czyli "niepojęte" jest słowem zaprzeczonym? ;-)

Poza tym, niektóre imiesłowy w zastosowaniach mają znaczenie przymiotnikowe, co niekoniecznie oznacza, że stają sie przymiotnikami.

A propos "nie-" z imiesłowami, polecam rozrywkową lekturę: http://phorum.us.edu.pl/read.php?f=9&i=87&t=87 ;-)Udanego weekendu ;-)

Jeśli idzie o przykład (z 15:06:17), to tak samo można przecież napisać, że lepiej brzmi:
"on nie jest niedościgłym wzorem"
niż
"on jest nieniedościgłym wzorem"
Ale na pewno nie napiszemy:
"on jest dościgłym wzorem" :)
I znów:
Ten problem nie jest niepojęty. (on nie jest niedościgłym wzorem)
Ten problem jest nieniepojęty. (on jest nieniedościgłym wzorem) [głupio, ale poprawnie]
Nie!:
Ten problem jest pojęty. (on jest dościgłym wzorem)

Ja już więcej nie piszę w tym temacie, kto chce przekonywać Portiego, niech pisze :).

Szanowny Porti!!!

Przepraszam, że odpisuję z takim opóżnieniem, ale obawiam się, że gdybym chciała wszystko komentować natychmiast, to już nie starczyło by mi czasu na nic innego:). Ciesze się, że potrafisz się przyznać do przeoczenia ;-). To wielka sztuka i tylko nieliczni potrafią ją opanować :). Cieszę się również, że Ty również czujesz dwuznaczność "niepojętej lekcji". Myślę, że jak się jeszcze głębiej zastanowisz i może jeszcze raz przeczytasz tę dyskusję, uświadomisz sobie wiedzę, którą tak naprawdę już posiadasz, że są zwyczajnie dwie różne pary semantyczne: pojęta - niepojęta i niepojęta - nieniepojęta :).

Wiem, ze każdy kompetentny polonista uzna Twoje zdanie za niepoprawne, bo na studiach miałam taki przedmiot jak "Metodyka języka", na którym bardzo szczegółowo omawialiśmy rodzaje błędów :). Jeśli chcesz mogę Ci udzielić kilku lekcji, omówimy wówczas rodzaje błędów i jednocześnie sklasyfikujemy Twój błąd :))). Podałabym Ci nawet numer telefonu, ale obawiam się, że to już by była reklama ;).

Co do "istnienia" słowa pojmowalny. Pewnie niezbyt jasno się wyraziłam. Nie chodziło mi o jednostkowe zaistnienie tego wyrazu, bo myśle, że żaden Polak nie miał by problemu z jego zrozumieniem, ponieważ podświadomie sklasyfikuje go tak jak i ja go sklasyfikowałam i objaśniłam. Ale wyraz ten w żywej mowie nie występuje i nie notują go słowniki :). Pamiętaj, że mówimy tutaj często o słowach w kontekście gry :).
Co do Twojego ostatniego akapitu, że nie napisano w "Morfologii", iż "niepojęty" pochodzi od "pojęty", ponieważ chodziło w tym rozdziale o inne znaczenie słowa "niepojęty" :), a mianowicie o przymiotniki potencjalne (coś można, albo nie można). Natomiast wyrazu "niepojęty" od "pojęty" NIE MOŻNA :) użyć w tym znaczeniu.

Na koniec może jeszcze przykłady zdań z "niepojetą lekcją":)

- pojęta - niepojęta

1. Klasyczna teoria Newtona została przez uczniów pojęta, natomiast teoria względności nie przez wszystkich została zrozumiana. Niepojętą na wczorajszej lekcji teorię względności nauczyciel wytł..

1. Klasyczna teoria Newtona została przez uczniów pojęta, natomiast teoria względności nie przez wszystkich została zrozumiana. Niepojętą na wczorajszej lekcji teorię względności nauczyciel wytłumaczy ponownie za tydzień.

- niepojęta - nieniepojęta

2. Po kolejnych lekcjach fizyki Jasio powiedział, że teoria względności jest niezrozumiała, trudna, zagmatwana i niepojęta, na co prymus Koalar ;) odpowiedział: "Jasiu, nie gadaj głupot, dla mnie jest zrozumiała, nietrudna, niezagmatwana i nieniepojęta".

Przyznam jednak szczerze, że pod względem stylistycznym podwójne zaprzeczenia nie brzmią najlepiej i zwykle lepiej zastąpić je synonimami albo wyrazić opisowo np. rozdzielając "nienie-" słowem "jest" (coś nie jest niepojęte). To z kolei prowadzi do tego, że nie jesteśmy do podwójnych zaprzeczeń przyzwyczajeni i wydają nam się dziwne.

Serdecznie pozdrawiam
Blimunda

Zaraz prymus, jestem tylko półmisiem bez kapelusza ;).