(Główne różnice wobec zasad OSPS - brak form -łoś/łom)
1. Za dopuszczalne w grach uznaje się słowa występujące w dozwolonych słownikach i ich wszystkie poprawne formy gramatyczne z następującymi wyjątkami:
- nazwy własne (słowa rozpoczynające się wielką literą),
- skróty,
- słowa z łącznikiem lub apostrofem (np. cza-cza, rock'n'roll),
- składniki zwrotów obcojęzycznych niewystępujące jako samodzielne hasła
(np. aspera, iacta),
- nazwy produktów firm i marek (np. nokia, ibiza), w tym nazwy potoczne (np. merc, wrangle), zdrobnienia (np. fiacik, monsterek) oraz nazwy pochodzące od skrótów (np. beemka, tetetka),
- nazwy domen internetowych (np. com, edu, org),
- nazwy plików utworzone od formatów plików (np. doc, rar),
- nazwy sklepów sieci (np. pewex, empik, cezal),
- słowa z przestarzałą partykułą pytajną -li (np. chceszli, jestli, rychłoli).
Za słowo uważa się grupę liter oddzielonych od innych słów przerwami międzywyrazowymi.
Za skrót uważa się połączenie kilku liter stosowane w piśmie do zapisania wyrazu (kilku wyrazów), ale odczytywane w formie pełnego wyrazu (kilku wyrazów), np. zł, mgr, płk, jw., jak również wyrazy, których odczytanie wymaga rozbudowy o brakujące głoski zgodnie z polską fonetyką, np. bmw, htmlowski, abc.
2. Za dozwolone źródła słów uznaje się słowniki wydane po 1990 roku następujących rodzajów:
- słowniki języka polskiego,
- słowniki wyrazów obcych,
- słowniki poprawnej polszczyzny,
- słowniki ortograficzne,
- słowniki growe (OSPS).
Wykluczone są jednak niektóre z nich, wymienione w dodatku A.
3. Dopuszczalność formy gramatycznej słowa oznacza, że:
- w przypadku słowników papierowych: forma podstawowa wyrazu lub jej forma fleksyjna występuje jako hasło, podhasło lub część opracowania hasła, z pominięciem przykładów zastosowania w zdaniu
- w przypadku słowników elektronicznych: forma podstawowa wyrazu lub jej forma fleksyjna występuje jako hasło lub podhasło (np. wariant, synonim) i liczba wystąpień wyrazu w korpusach języka polskiego nie jest śladowa
- forma gramatyczna utworzona od formy podstawowej wyrazu jest zgodna z zasadami gramatycznymi i ortograficznymi języka polskiego (dopuszczone są więc formy potencjalne, poprawne ze względów ortograficznych i gramatycznych, choć nieużywane w żywej polszczyźnie).
Forma podstawowa wyrazu to:
- dla rzeczownika: mianownik liczby pojedynczej (lub mianownik liczby mnogiej
dla występujących tylko w liczbie mnogiej),
- dla rzeczownika odczasownikowego: bezokolicznik, przy czym oboczny rzeczownik odczasownikowy nie jest uznany za dopuszczalny, o ile mianownik liczby
pojedynczej tego rzeczownika nie jest umieszczony jako hasło w dozwolonym
źródle,
- dla czasownika: bezokolicznik (uwaga: dla czasownika przedrostkowego forma
podstawowa to bezokolicznik przedrostkowy),
- dla przysłówka: stopień równy przysłówka (nie przymiotnik!),
- dla przymiotnika: stopień równy przymiotnika w mianowniku
(uwaga dotycząca form gramatycznych: dla przymiotników w stopniu wyższym lub
najwyższym przy ich formie podstawowej musi być podana w dopuszczonym źródle
forma stopnia wyższego lub najwyższego, w przeciwnym przypadku przymiotnik
taki posiada tylko formę złożoną),
- dla imiesłowu przymiotnikowego czynnego: bezokolicznik odpowiedniego
czasownika,
- dla imiesłowu przymiotnikowego biernego i przeszłego: bezokolicznik
odpowiedniego czasownika (uwaga dotycząca form gramatycznych: końcówka
mianownika liczby pojedynczej rodzaju męskiego musi być wymieniona
w dopuszczonym źródle wśród dozwolonych form czasownikowych odpowiedniego
bezokolicznika, w informacji przyhasłowej słownika, wynikać z niej, z definicji lub przykładów użycia),
- dla imiesłowu przysłówkowego uprzedniego: bezokolicznik odpowiedniego
czasownika dokonanego,
- dla imiesłowu przysłówkowego współczesnego: bezokolicznik odpowiedniego
czasownika niedokonanego.
4. Dopuszczalne są w szczególności:
DLA RZECZOWNIKÓW:
- liczba mnoga wszystkich rzeczowników odmiennych (np.: dury, tleny)
niezależnie od tego, czy słownik dopuszcza liczbę mnogą, czy nie,
- liczba pojedyncza rzeczowników odnotowanych w słownikach
tylko w liczbie mnogiej, ale używanych również w liczbie pojedynczej
(np. związki chemiczne, grupy osób),
- wołacz wszystkich rzeczowników odmiennych (np.: kapusto, kontemplacjo),
- dopełniacz liczby mnogiej rzeczowników rodzaju żeńskiego zakończonych
na -ia, -ja, w które w dopełniaczu liczby pojedynczej mają końcówkę -ii, -ji,
w formie z końcówką -yj, -ij (np.: akacyj, konwalij),
- mianownik liczby mnogiej rzeczowników męskoosobowych w formie
niemęskoosobowej (np.: pany, generały, cary),
- wołacz w formie z końcówką -cze dla rzeczowników męskoosobowych
zakończonych w mianowniku liczby pojedynczej na -ec (np.: chłopcze, pechowcze,
kaowcze),
- formy rzeczownika występujące wyłącznie w połączeniu z innymi częściami
mowy (np.: /w/ ręku, /innymi/ słowy),
- przestarzałe formy odmiany, o ile podają je słowniki (np.: oczy-ócz,
osy-ós, pakt-pakta),
- formy liczby mnogiej rzeczowników rodzaju
nijakiego pochodzenia łacińskiego o końcówce -um bez względu
na ograniczenia słownikowe (ndm), np. wademeka, oleach,
- oboczny dopełniacz liczby mnogiej -boi (-bojów) dla konkurencji sportowych zakończonych na -bój,
- oboczny dopełniacz liczby mnogiej -fili (-filów) dla rzeczowników osobowych zakończonych na -fil,
- oboczny dopełniacz liczby mnogiej -meczy (-meczów) dla spotkań sportowych zakończonych na -mecz,
- oboczny dopełniacz liczby mnogiej -lń (-lni) dla miejsc zakończonych na -lnia (wyjątek: uczelnia),
- oboczny dopełniacz liczby mnogiej -rń (-rni) dla miejsc zakończonych na -rnia,
- oboczny dopełniacz liczby mnogiej -li (-le'i) dla rzeczowników rodzaju męskiego zakończonych na -le, odmieniających się z apostrofem,
- oboczny mianownik liczby mnogiej -fobowie (-fobi) dla rzeczowników osobowych zakończonych na -fob,
- oboczny dopełniacz liczby pojedynczej -luminofora (-luminoforu) dla substancji chemicznych zakończonych na -luminofor,
- oboczny dopełniacz liczby pojedynczej -paka (-paku) dla nazw zgrzewek zakończonych na -pak,
- oboczny dopełniacz liczby pojedynczej -ploida (-ploidu) dla komórek lub organizmów zakończonych na -ploid,
- oboczny dopełniacz liczby mnogiej -mierzów dla przyrządów zakończonych na -mierz,
- oboczny dopełniacz liczby pojedynczej -trofa (-trofu) dla organizmów zakończonych na -trof,
- miejscownik wyłącznie w postaci -rze (bez podwójnego "r") dla wszystkich odmiennych rzeczowników zakończonych na -rr i -rra,
- dopełniacz liczby pojedynczej wyłącznie w postaci -a dla wszystkich odmiennych jednostek miar wielkości fizycznych rodzaju męskiego,
- odmienność wszystkich dopuszczalnych nazw klawiszy komputerowych z obocznym dopełniaczem liczby pojedynczej (wyjątki: tabulator, windows).
DLA CZASOWNIKÓW:
- formy czasowników występujących wyłącznie w stronie zwrotnej (np.: głowisz),
- wszystkie występujące w słownikach formy trybu rozkazującego od wszystkich czasowników niedefektywnych (np.: móż, służ, pleń, czytaj, naumiej), przy czym formy oboczne są uznawane za dopuszczalne, o ile znajdują się w informacjach fleksyjnych pod hasłem,
- formy bezosobowe od wszystkich czasowników niedefektywnych (np.: czytano, pielono),
- pierwsza i druga osoba czasowników nieodnoszących się do osób
(np.: snę, mżę, świtam),
- imiesłów przymiotnikowy bierny dla czasowników zanotowanych bez zaimka zwrotnego "się", jeśli można go utworzyć na podstawie znaczenia,
- imiesłów przymiotnikowy przeszły czynny dla odpowiednich czasowników dokonanych,
- oboczny rozkaźnik -lódź (-lodź) i pochodne dla czasowników zakończonych na -lodzić,
DLA PRZYMIOTNIKÓW I IMIESŁOWÓW:
- rodzaj męskoosobowy wszystkich przymiotników i imiesłowów (np.: budowani,
obeznani, udowi),
- rodzaj przymiotnika niezgodny z naturalnym (np.: zamężny, żonata),
- forma przymiotnikowa występująca wyłącznie w połączeniu z inną częścią
mowy (na przykład łączące się z przyimkiem "po" formy zakończone na -cku,
-dzku, -sku utworzone od przymiotników odrzeczownikowych zakończonych na
-ski, -dzki, -cki - a więc np.: kowalsku, łucku, grodzku),
- przysłówek od przymiotników zakończonych na -cki, -ski i -dzki, mających formy -cku, -sku i -dzku.
5. Zasady pisowni łącznej.
Prefiks nie- pisany łącznie jest dozwolony:
- z niezaprzeczonymi (przez prefiks nie-) odmiennymi przymiotnikami w stopniu równym (np.: niedrogi, nieodmienny; ale: nie fair, nie foolproof),
- z niezaprzeczonymi (przez prefiks nie-) przysłówkami w stopniu równym utworzonymi od przymiotnika (np.: niedrogo, niejasno) lub liczebnika (np.: niedwukrotnie, niedwojako),
- z liczebnikami porządkowymi (np.: niepierwszy, niesetny), mnożnymi (np.: niepodwójny, niepoczwórny), wielorakimi (np.: niedwojaki, nietrojaki) oraz krotnymi (np. niedwukrotny, niestukrotny),
- z niezaprzeczonymi rzeczownikami odczasownikowymi (np.: niepranie, niemarć),
- z imiesłowami przymiotnikowymi czynnymi i biernymi (np.: nieczytający, niezamatowany).
Niedozwolona jest natomiast łączna pisownia przedrostka nie-:
- z przymiotnikami zakończonymi na -cku, -dzku, -sku,
- z przymiotnikami i przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym,
- z przysłówkami niepochodzącymi od przymiotników i liczebników.
Sufiksy -że i -ż są dozwolone w pisowni łącznej:
- z osobowymi formami czasownika w trybie rozkazującym (np.: zróbże, myjcież; ale nie: zrobiłże, będzieszże),
- ze słowami niebędącymi czasownikami, które występują z nimi jako hasło, podhasło lub część definicji w dozwolonym źródle słów (np.: alboż, ależ, jakoż, omalże; ale nie: jestże, maszże),
- z czasownikami niewłaściwymi trzeba i można.
Sufiksy -że i -ż nie są jednak dozwolone w pisowni łącznej, jeśli są dodane więcej niż jednokrotnie (np. cóżże, chodźżeż, ożeż).
Cząstki: -żem, -żeś, -żeśmy, -żeście nie są dozwolone z żadnymi częściami mowy.
Przyrostki trybu przypuszczającego: -by, -bym, -byś, -byśmy, -byście pisane łącznie tylko z osobowymi formami czasownika (np.: myłabym, patrzyłbyś, walczyłybyście).
Cząstki czasownikowe: -em, -eś, -eśmy, -eście, -m, -ś, -śmy, -ście są dozwolone w pisowni łącznej:
- z osobowymi formami czasownika (np.: mikotałem, kąpałyście),
- z zamieszczonymi w dopuszczalnych źródłach spójnikami i partykułami zakończonymi na -by (np.: żebym, czyżbyście, niechbyśmy, jakobyście),
- z wyrazami byle, bodaj i bogdaj (np.: byleśmy, bodajem).
Niedozwolone jest natomiast stosowanie tych przyrostków z innymi częściami mowy (np.: pięknaś, komuśmy, dawnoście, zęzęś).
Forma zaimkowa -ń dozwolona jest w pisowni łącznej z przyimkami, jeżeli w takiej postaci występuje jako hasło, podhasło lub część definicji w dopuszczalnym źródle słów (np.: weń, zeń, odeń; niedozwolone są: spodeń, pozań, zzań).
Przyimki złożone pisane łącznie, tylko o ile podane są jako hasło, podhasło lub część definicji w dopuszczalnym źródle słów (np.: spopod, spomiędzy).
Dodatek A
Słowniki wydane po 1990 r. niebędące źródłem słów dopuszczalnych do gry:
- "Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych", W. Kopaliński
(wszystkie wydania)
- "Słownik języka polskiego", W. Doroszewski (pierwodruk 1958-69,
wznowienie 1996-97, wersja elektroniczna 2000)
- "Słownik języka polskiego" wyd. M. Arcta i inne przedruki słowników
przedwojennych
- "Popularny słownik wyrazów obcych", L. B. Jawor, Printex
- "Słownik ortograficzny języka polskiego", M. Szymczak, PWN - do 16. wydania włącznie
- "Słownik wyrazów obcych A-Z", L. B. Jawor, IBIS
- "Słownik ortograficzny i prawidła pisowni polskiej", S. Jodłowski, W. Taszycki, MP Feniks
- "Zasady pisowni polskiej i interpunkcji ze słownikiem ortograficznym", S. Jodłowski, W. Taszycki, Ossolineum
- Część SGJP.PL przeniesiona z SJPDor (hasła i odmiany).
Aktualizacja: 2024-01-01
Ostatnie zmiany:
01/2024 - wykluczone słowa z przestarzałą partykułą pytajną -li, słowa z wielokrotnie dodaną partykułą wzmacniającą -ż/-że, nazwy domen, plików i sklepów sieci
04/2023 - wykluczone nazwy produktów firm i marek
Opracowanie:
meg,
tevex