Zasady dopuszczalności słów w grach

Ogólnie: dopuszczalne są słowa znajdujące się w jakimkolwiek słowniku ortograficznym, języka polskiego, poprawnej polszczyzny bądź wyrazów obcych i ich wszystkie poprawne formy gramatyczne z wyjątkiem nazw własnych (słowa rozpoczynające się wielką literą), skrótów i słów z łącznikiem lub apostrofem.

Główne różnice w stosunku do OSPS: brak form -łoś/-łom, dopuszczalność produktów marek.

Szczegółowe zasady:

1. Za słowo uważa się grupę liter oddzielonych od innych słów przerwami międzywyrazowymi. Słowa zawierające apostrof, łącznik lub niepolskie znaki diakrytyczne są niedozwolone.

Za skrót uważa się połączenie kilku liter stosowane w piśmie do zapisania wyrazu (kilku wyrazów), ale odczytywane w formie pełnego wyrazu (kilku wyrazów), np. zł, mgr, płk, jw., jak również wyrazy, których odczytanie wymaga rozbudowy o brakujące głoski zgodnie z polską fonetyką, np. bmw, htmlowski, abc.

2. Dopuszczalność formy gramatycznej słowa oznacza, że:

• forma podstawowa wyrazu lub jej forma fleksyjna znajduje się jako hasło, podhasło lub część ich definicji, z pominięciem wybranych przykładów zastosowania w zdaniu, w jednym z dozwolonych źródeł słów wymienionych w punkcie 3., przy czym za niedopuszczalne uznaje się składniki zwrotów obcojęzycznych niewystępujące jako samodzielne hasła (np. niedopuszczalne są: aspera, iacta),
• forma gramatyczna utworzona od formy podstawowej wyrazu jest zgodna z zasadami gramatycznymi i ortograficznymi języka polskiego (dopuszczone są więc formy potencjalne, poprawne ze względów ortograficznych i gramatycznych, choć nieużywane w żywej polszczyźnie).

Forma podstawowa wyrazu to:

• dla rzeczownika: mianownik liczby pojedynczej (lub mianownik liczby mnogiej dla występujących tylko w liczbie mnogiej),
• dla rzeczownika odczasownikowego: bezokolicznik, przy czym oboczny rzeczownik odczasownikowy nie jest uznany za dopuszczalny, o ile mianownik liczby pojedynczej tego rzeczownika nie jest umieszczony jako hasło w dozwolonym źródle,
• dla czasownika: bezokolicznik (uwaga: dla czasownika przedrostkowego forma podstawowa to bezokolicznik przedrostkowy),
• dla przysłówka: stopień równy przysłówka (nie przymiotnik!),
• dla przymiotnika: stopień równy przymiotnika w mianowniku (uwaga dotycząca form gramatycznych: dla przymiotników w stopniu wyższym lub najwyższym przy ich formie podstawowej musi być podana w dopuszczonym źródle forma stopnia wyższego lub najwyższego, w przeciwnym przypadku przymiotnik taki posiada tylko formę złożoną),
• dla imiesłowu przymiotnikowego czynnego: bezokolicznik odpowiedniego czasownika,
• dla imiesłowu przymiotnikowego biernego i przeszłego: bezokolicznik odpowiedniego czasownika (uwaga dotycząca form gramatycznych: końcówka mianownika liczby pojedynczej rodzaju męskiego musi być wymieniona w dopuszczonym źródle wśród dozwolonych form czasownikowych odpowiedniego bezokolicznika, w informacji przyhasłowej słownika, wynikać z niej, z definicji lub przykładów użycia),
• dla imiesłowu przysłówkowego uprzedniego: bezokolicznik odpowiedniego czasownika dokonanego,
• dla imiesłowu przysłówkowego współczesnego: bezokolicznik odpowiedniego czasownika niedokonanego.

3. Źródłami słów dopuszczonych do gry są słowniki wydane po 1990 roku następujących rodzajów:

• słowniki języka polskiego,
• słowniki wyrazów obcych,
• słowniki poprawnej polszczyzny,
• słowniki ortograficzne,
• słowniki growe (osps)

Wykluczone są jednak niektóre z nich, wymienione w dodatku A.

Nie przyjmuje się za źródła dopuszczalnych słów: encyklopedii, leksykonów, słowników frazeologicznych, etymologicznych, gwarowych, tematycznych i branżowych, glosariów, tezaurusów i innych zbiorów słów, o ile słowa nie zostały uznane przez autorów słowników dopuszczalnych wskazanych powyżej.

4. Dopuszczalne są w szczególności:

DLA RZECZOWNIKÓW:

• liczba mnoga wszystkich rzeczowników odmiennych (np.: dury, tleny) niezależnie od tego, czy słownik dopuszcza liczbę mnogą, czy nie,
• liczba pojedyncza rzeczowników odnotowanych w słownikach tylko w liczbie mnogiej, ale używanych również w liczbie pojedynczej (np. związki chemiczne, grupy osób),
• wołacz wszystkich rzeczowników odmiennych (np.: kapusto, kontemplacjo),
• dopełniacz liczby mnogiej rzeczowników rodzaju żeńskiego zakończonych na -ia, -ja, w które w dopełniaczu l. poj. mają końcówkę -ii, -ji, w formie z końcówką -yj, -ij (np.: akacyj, konwalij),
• mianownik liczby mnogiej rzeczowników męskoosobowych w formie niemęskoosobowej (np.: pany, generały, cary),
• wołacz w formie z końcówką -cze dla rzeczowników męskoosobowych zakończonych w mianowniku liczby pojedynczej na -ec (np.: chłopcze, pechowcze, kaowcze),
• formy rzeczownika występujące wyłącznie w połączeniu z innymi częściami mowy (np.: /w/ ręku, /innymi/ słowy),
• przestarzałe formy odmiany, o ile podają je słowniki (np.: oczy-ócz, osy-ós, pakt-pakta),
• formy liczby mnogiej rzeczowników rodzaju nijakiego pochodzenia łacińskiego o końcówce -um bez względu na ograniczenia słownikowe (ndm), np. wademeka, oleach,

• oboczny dopełniacz liczby mnogiej -boi (-bojów) dla konkurencji sportowych zakończonych na -bój,
• oboczny dopełniacz liczby mnogiej -fili (-filów) dla rzeczowników osobowych zakończonych na -fil,
• oboczny dopełniacz liczby mnogiej -meczy (-meczów) dla spotkań sportowych zakończonych na -mecz,
• oboczny dopełniacz liczby mnogiej -lń (-lni) dla miejsc zakończonych na -lnia (wyjątek: uczelnia),
• oboczny dopełniacz liczby mnogiej -rń (-rni) dla miejsc zakończonych na -rnia,
• oboczny dopełniacz liczby mnogiej -li (-le'i) dla rzeczowników rodzaju męskiego zakończonych na -le, odmieniających się z apostrofem,
• oboczny mianownik liczby mnogiej -fobowie (-fobi) dla rzeczowników osobowych zakończonych na -fob,
• oboczny dopełniacz liczby pojedynczej -luminofora (-luminoforu) dla substancji chemicznych zakończonych na -luminofor,
• oboczny dopełniacz liczby pojedynczej -paka (-paku) dla nazw zgrzewek zakończonych na -pak,
• oboczny dopełniacz liczby pojedynczej -ploida (-ploidu) dla komórek lub organizmów zakończonych na -ploid,
• oboczny dopełniacz liczby mnogiej -mierzów dla przyrządów zakończonych na -mierz,
• miejscownik wyłącznie w postaci -rze (bez podwójnego 'r') dla wszystkich odmiennych rzeczowników zakończonych na -rr i -rra,
• dopełniacz liczby pojedynczej wyłącznie w postaci -a dla wszystkich odmiennych jednostek miar wielkości fizycznych rodzaju męskiego,
• odmienność wszystkich dopuszczalnych nazw klawiszy komputerowych z obocznym dopełniaczem liczby pojedynczej (wyjątki: tabulator, windows)

DLA CZASOWNIKÓW:

• formy czasowników występujących wyłącznie w stronie zwrotnej (np.: głowisz),
• wszystkie występujące w słownikach formy trybu rozkazującego od wszystkich czasowników niedefektywnych (np.: móż, służ, pleń, czytaj, naumiej), przy czym formy oboczne są uznawane za dopuszczalne, o ile znajdują się w informacjach fleksyjnych pod hasłem
• formy bezosobowe od wszystkich czasowników niedefektywnych (np.: czytano, pielono),
• pierwsza i druga osoba czasowników nie odnoszących się do osób (np.: snę, mżę, świtam),

• imiesłów przymiotnikowy bierny dla czasowników zanotowanych bez zaimka zwrotnego "się", jeśli można go utworzyć na podstawie znaczenia,
• imiesłów przymiotnikowy przeszły czynny dla odpowiednich czasowników dokonanych,
• oboczny rozkaźnik -módź (-modź) i pochodne dla czasowników zakończonych na -modzić,
• oboczny rozkaźnik -lódź (-lodź) i pochodne dla czasowników zakończonych na -lodzić,
• oboczny rozkaźnik -morz (-mórz) i pochodne dla czasowników zakończonych na -morzyć,
• oboczny rozkaźnik -skrzydl (-skrzydlij) i pochodne dla czasowników zakończonych na -skrzydlić.

DLA PRZYMIOTNIKÓW I IMIESŁOWÓW:

• rodzaj męskoosobowy wszystkich przymiotników i imiesłowów (np.: budowani, obeznani, udowi),
• rodzaj przymiotnika niezgodny z naturalnym (np.: zamężny, żonata),
• forma przymiotnikowa występująca wyłącznie w połączeniu z inną częścią mowy (na przykład łączące się z przyimkiem "po" formy zakończone na -cku, -dzku, -sku utworzone od przymiotników odrzeczownikowych zakończonych na -ski, -dzki, -cki - a więc np.: kowalsku, łucku, grodzku).
• przysłówek od przymiotników zakończonych na -cki, -ski i -dzki, mających formy -cku, -sku i -dzku

5. Zasady pisowni łącznej.

• prefiks nie- pisany łącznie jest dozwolony:

• z niezaprzeczonymi (przez prefiks nie-) odmiennymi przymiotnikami w stopniu równym (np.: niedrogi, nieodmienny; ale: nie fair, nie foolproof),
• z niezaprzeczonymi (przez prefiks nie-) przysłówkami w stopniu równym utworzonymi od przymiotnika (np.: niedrogo, niejasno) lub liczebnika (np.: niedwukrotnie, niedwojako),
• z liczebnikami porządkowymi (np.: niepierwszy, niesetny), mnożnymi (np.: niepodwójny, niepoczwórny), wielorakimi (np.: niedwojaki, nietrojaki) oraz krotnymi (np. niedwukrotny, niestukrotny),
• z niezaprzeczonymi rzeczownikami odczasownikowymi (np.: niepranie, niemarć),
• z imiesłowami przymiotnikowymi czynnymi i biernymi (np.: nieczytający, niezamatowany),

niedozwolona jest natomiast łączna pisownia przedrostka nie-:

• z przymiotnikami zakończonymi na -cku, -dzku, -sku,
• z przymiotnikami i przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym,
• z przysłówkami niepochodzącymi od przymiotników i liczebników;

• sufiksy -że i -ż są dozwolone w pisowni łącznej:

  • z osobowymi formami czasownika w trybie rozkazującym (np.: zróbże, myjcież; ale nie: zrobiłże, będzieszże),
  • ze słowami niebędącymi czasownikami, które występują z nimi jako hasło, podhasło lub część definicji w dozwolonym źródle słów (np.: alboż, ależ, jakoż, omalże; ale nie: jestże, maszże);

• niedopuszczalne jest dodawanie cząstek: -żem, -żeś, -żeśmy, -żeście do jakiejkolwiek części mowy;

• przyrostki trybu przypuszczającego: -by, -bym, -byś, -byśmy, -byście pisane łącznie tylko z osobowymi formami czasownika (np.: myłabym, patrzyłbyś, walczyłybyście);

• cząstki czasownikowe: -em, -eś, -eśmy, -eście, -m, -ś, -śmy, -ście są dozwolone w pisowni łącznej:

  • z osobowymi formami czasownika (np.: mikotałem, kąpałyście),
  • z zamieszczonymi w dopuszczalnych źródłach spójnikami i partykułami zakończonymi na -by (np.: żebym, czyżbyście, niechbyśmy, jakobyście),
  • łącznie z wyrazami byle, bodaj i bogdaj (np.: byleśmy, bodajem);

  niedozwolone jest natomiast stosowanie tych przyrostków z innymi częściami mowy (np.: pięknaś, komuśmy, dawnoście, zęzęś);

• sufiks -li dozwolony jest w pisowni łącznej tylko w słowach podanych jako hasło, podhasło lub część definicji w dopuszczalnym źródle słów (np.: znaszli, chceszli);

• forma zaimkowa -ń dozwolona jest w pisowni łącznej z przyimkami, jeżeli w takiej postaci występuje jako hasło, podhasło lub część definicji w dopuszczalnym źródle słów (np.: weń, zeń, odeń; niedozwolone są: spodeń, pozań, zzań);

• o przyimki złożone pisane łącznie, tylko o ile podane są jako hasło, podhasło lub część definicji w dopuszczalnym źródle słów (np.: spopod, spomiędzy).

Dodatek A:

Słowniki wydane po 1990 r. nie będące źródłem słów dopuszczalnych do gry:

1. "Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych", W. Kopaliński (wszystkie wydania)
2. "Słownik języka polskiego", W. Doroszewski (pierwodruk 1958-69, wznowienie 1996-97, wersja elektroniczna 2000)
3. "Słownik języka polskiego" wyd. M. Arcta i inne przedruki słowników przedwojennych
4. "Popularny słownik wyrazów obcych", Leszek Bogdan Jawor, Printex
5. "Słownik ortograficzny języka polskiego", Mieczysław Szymczak, PWN - do 13. wydania włącznie
6. Słownik wyrazów obcych A-Z, Leszek Bogdan Jawor, IBIS

Aktualizacja: 2022-03-17

Opracowanie: meg, tevex