(zmiany z kwietnia 2023 - nazwy produktów firm i marek niedopuszczalne)
(różnice wobec OSPS - brak form -łoś/-łom)
1. Za dopuszczalne w grach uznaje się słowa występujące w dozwolonych słownikach i ich wszystkie poprawne formy gramatyczne z następującymi wyjątkami:
- nazwy własne (słowa rozpoczynające się wielką literę),
- skróty,
- słowa z łącznikiem lub apostrofem (np. cza-cza, rock'n'roll),
- składniki zwrotów obcojęzycznych niewystępujące jako samodzielne hasła
(np. aspera, iacta),
- nazwy produktów firm i marek (np. nokia, ibiza), w tym nazwy potoczne (np. merc, wrangle), zdrobnienia (np. fiacik, monsterek) oraz nazwy pochodzące od skrótów (np. beemka, tetetka).
Za słowo uważa się grupę liter oddzielonych od innych słów przerwami międzywyrazowymi.
Za skrót uważa się połączenie kilku liter stosowane w piśmie do zapisania wyrazu (kilku wyrazów), ale odczytywane w formie pełnego wyrazu (kilku wyrazów), np. zł, mgr, płk, jw., jak również wyrazy, których odczytanie wymaga rozbudowy o brakujące głoski zgodnie z polską fonetyką, np. bmw, htmlowski, abc.
2. Za dozwolone źródła słów uznaje się słowniki wydane po 1990 roku następujących rodzajów:
- słowniki języka polskiego,
- słowniki wyrazów obcych,
- słowniki poprawnej polszczyzny,
- słowniki ortograficzne,
- słowniki growe (OSPS).
Wykluczone są jednak niektóre z nich, wymienione w dodatku A.
3. Dopuszczalność formy gramatycznej słowa oznacza, że:
- w przypadku słowników papierowych: forma podstawowa wyrazu lub jej forma fleksyjna występuje jako hasło, podhasło lub część opracowania hasła, z pominięciem przykładów zastosowania w zdaniu
- w przypadku słowników elektronicznych: forma podstawowa wyrazu lub jej forma fleksyjna występuje jako hasło lub podhasło (np. wariant, synonim) i liczba wystąpień wyrazu w korpusach języka polskiego nie jest śladowa
- forma gramatyczna utworzona od formy podstawowej wyrazu jest zgodna z zasadami gramatycznymi i ortograficznymi języka polskiego (dopuszczone są więc formy potencjalne, poprawne ze względów ortograficznych i gramatycznych, choć nieużywane w żywej polszczyźnie).
Forma podstawowa wyrazu to:
- dla rzeczownika: mianownik liczby pojedynczej (lub mianownik liczby mnogiej
dla występujących tylko w liczbie mnogiej),
- dla rzeczownika odczasownikowego: bezokolicznik, przy czym oboczny rzeczownik odczasownikowy nie jest uznany za dopuszczalny, o ile mianownik liczby
pojedynczej tego rzeczownika nie jest umieszczony jako hasło w dozwolonym
źródle,
- dla czasownika: bezokolicznik (uwaga: dla czasownika przedrostkowego forma
podstawowa to bezokolicznik przedrostkowy),
- dla przysłówka: stopień równy przysłówka (nie przymiotnik!),
- dla przymiotnika: stopień równy przymiotnika w mianowniku
(uwaga dotycząca form gramatycznych: dla przymiotników w stopniu wyższym lub
najwyższym przy ich formie podstawowej musi być podana w dopuszczonym źródle
forma stopnia wyższego lub najwyższego, w przeciwnym przypadku przymiotnik
taki posiada tylko formę złożoną),
- dla imiesłowu przymiotnikowego czynnego: bezokolicznik odpowiedniego
czasownika,
- dla imiesłowu przymiotnikowego biernego i przeszłego: bezokolicznik
odpowiedniego czasownika (uwaga dotycząca form gramatycznych: końcówka
mianownika liczby pojedynczej rodzaju męskiego musi być wymieniona
w dopuszczonym źródle wśród dozwolonych form czasownikowych odpowiedniego
bezokolicznika, w informacji przyhasłowej słownika, wynikać z niej, z definicji lub przykładów użycia),
- dla imiesłowu przysłówkowego uprzedniego: bezokolicznik odpowiedniego
czasownika dokonanego,
- dla imiesłowu przysłówkowego współczesnego: bezokolicznik odpowiedniego
czasownika niedokonanego.
4. Dopuszczalne są w szczególności:
DLA RZECZOWNIKÓW:
- liczba mnoga wszystkich rzeczowników odmiennych (np.: dury, tleny)
niezależnie od tego, czy słownik dopuszcza liczbę mnogą, czy nie,
- liczba pojedyncza rzeczowników odnotowanych w słownikach
tylko w liczbie mnogiej, ale używanych również w liczbie pojedynczej
(np. związki chemiczne, grupy osób),
- wołacz wszystkich rzeczowników odmiennych (np.: kapusto, kontemplacjo),
- dopełniacz liczby mnogiej rzeczowników rodzaju żeńskiego zakończonych
na -ia, -ja, w które w dopełniaczu liczby pojedynczej mają końcówkę -ii, -ji,
w formie z końcówką -yj, -ij (np.: akacyj, konwalij),
- mianownik liczby mnogiej rzeczowników męskoosobowych w formie
niemęskoosobowej (np.: pany, generały, cary),
- wołacz w formie z końcówką -cze dla rzeczowników męskoosobowych
zakończonych w mianowniku liczby pojedynczej na -ec (np.: chłopcze, pechowcze,
kaowcze),
- formy rzeczownika występujące wyłącznie w połączeniu z innymi częściami
mowy (np.: /w/ ręku, /innymi/ słowy),
- przestarzałe formy odmiany, o ile podają je słowniki (np.: oczy-ócz,
osy-ós, pakt-pakta),
- formy liczby mnogiej rzeczowników rodzaju
nijakiego pochodzenia łacińskiego o końcówce -um bez względu
na ograniczenia słownikowe (ndm), np. wademeka, oleach,
- oboczny dopełniacz liczby mnogiej -boi (-bojów) dla konkurencji sportowych zakończonych na -bój,
- oboczny dopełniacz liczby mnogiej -fili (-filów) dla rzeczowników osobowych zakończonych na -fil,
- oboczny dopełniacz liczby mnogiej -meczy (-meczów) dla spotkań sportowych zakończonych na -mecz,
- oboczny dopełniacz liczby mnogiej -lń (-lni) dla miejsc zakończonych na -lnia (wyjątek: uczelnia),
- oboczny dopełniacz liczby mnogiej -rń (-rni) dla miejsc zakończonych na -rnia,
- oboczny dopełniacz liczby mnogiej -li (-le'i) dla rzeczowników rodzaju męskiego zakończonych na -le, odmieniających się z apostrofem,
- oboczny mianownik liczby mnogiej -fobowie (-fobi) dla rzeczowników osobowych zakończonych na -fob,
- oboczny dopełniacz liczby pojedynczej -luminofora (-luminoforu) dla substancji chemicznych zakończonych na -luminofor,
- oboczny dopełniacz liczby pojedynczej -paka (-paku) dla nazw zgrzewek zakończonych na -pak,
- oboczny dopełniacz liczby pojedynczej -ploida (-ploidu) dla komórek lub organizmów zakończonych na -ploid,
- oboczny dopełniacz liczby mnogiej -mierzów dla przyrządów zakończonych na -mierz,
- oboczny dopełniacz liczby pojedynczej -trofa (-trofu) dla organizmów zakończonych na -trof,
- miejscownik wyłącznie w postaci -rze (bez podwójnego "r") dla wszystkich odmiennych rzeczowników zakończonych na -rr i -rra,
- dopełniacz liczby pojedynczej wyłącznie w postaci -a dla wszystkich odmiennych jednostek miar wielkości fizycznych rodzaju męskiego,
- odmienność wszystkich dopuszczalnych nazw klawiszy komputerowych z obocznym dopełniaczem liczby pojedynczej (wyjątki: tabulator, windows).
DLA CZASOWNIKÓW:
- formy czasowników występujących wyłącznie w stronie zwrotnej (np.: głowisz),
- wszystkie występujące w słownikach formy trybu rozkazującego od wszystkich czasowników niedefektywnych (np.: móż, służ, pleń, czytaj, naumiej), przy czym formy oboczne są uznawane za dopuszczalne, o ile znajdują się w informacjach fleksyjnych pod hasłem,
- formy bezosobowe od wszystkich czasowników niedefektywnych (np.: czytano, pielono),
- pierwsza i druga osoba czasowników nieodnoszących się do osób
(np.: snę, mżę, świtam),
- imiesłów przymiotnikowy bierny dla czasowników zanotowanych bez zaimka zwrotnego "się", jeśli można go utworzyć na podstawie znaczenia,
- imiesłów przymiotnikowy przeszły czynny dla odpowiednich czasowników dokonanych,
- oboczny rozkaźnik -módź (-modź) i pochodne dla czasowników zakończonych na -modzić,
- oboczny rozkaźnik -lódź (-lodź) i pochodne dla czasowników zakończonych na -lodzić,
- oboczny rozkaźnik -morz (-mórz) i pochodne dla czasowników zakończonych na -morzyć,
- oboczny rozkaźnik -skrzydl (-skrzydlij) i pochodne dla czasowników zakończonych na -skrzydlić.
DLA PRZYMIOTNIKÓW I IMIESŁOWÓW:
- rodzaj męskoosobowy wszystkich przymiotników i imiesłowów (np.: budowani,
obeznani, udowi),
- rodzaj przymiotnika niezgodny z naturalnym (np.: zamężny, żonata),
- forma przymiotnikowa występująca wyłącznie w połączeniu z inną częścią
mowy (na przykład łączące się z przyimkiem "po" formy zakończone na -cku,
-dzku, -sku utworzone od przymiotników odrzeczownikowych zakończonych na
-ski, -dzki, -cki - a więc np.: kowalsku, łucku, grodzku),
- przysłówek od przymiotników zakończonych na -cki, -ski i -dzki, mających formy -cku, -sku i -dzku.
5. Zasady pisowni łącznej.
Prefiks nie- pisany łącznie jest dozwolony:
- z niezaprzeczonymi (przez prefiks nie-) odmiennymi przymiotnikami w stopniu równym (np.: niedrogi, nieodmienny; ale: nie fair, nie foolproof),
- z niezaprzeczonymi (przez prefiks nie-) przysłówkami w stopniu równym utworzonymi od przymiotnika (np.: niedrogo, niejasno) lub liczebnika (np.: niedwukrotnie, niedwojako),
- z liczebnikami porządkowymi (np.: niepierwszy, niesetny), mnożnymi (np.: niepodwójny, niepoczwórny), wielorakimi (np.: niedwojaki, nietrojaki) oraz krotnymi (np. niedwukrotny, niestukrotny),
- z niezaprzeczonymi rzeczownikami odczasownikowymi (np.: niepranie, niemarć),
- z imiesłowami przymiotnikowymi czynnymi i biernymi (np.: nieczytający, niezamatowany).
Niedozwolona jest natomiast łączna pisownia przedrostka nie-:
- z przymiotnikami zakończonymi na -cku, -dzku, -sku,
- z przymiotnikami i przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym,
- z przysłówkami niepochodzącymi od przymiotników i liczebników.
Sufiksy -że i -ż są dozwolone w pisowni łącznej:
- z osobowymi formami czasownika w trybie rozkazującym (np.: zróbże, myjcież; ale nie: zrobiłże, będzieszże),
- ze słowami niebędącymi czasownikami, które występują z nimi jako hasło, podhasło lub część definicji w dozwolonym źródle słów (np.: alboż, ależ, jakoż, omalże; ale nie: jestże, maszże),
- z czasownikami niewłaściwymi trzeba i można.
Cząstki: -żem, -żeś, -żeśmy, -żeście nie są dozwolone z żadnymi częściami mowy.
Przyrostki trybu przypuszczającego: -by, -bym, -byś, -byśmy, -byście pisane łącznie tylko z osobowymi formami czasownika (np.: myłabym, patrzyłbyś, walczyłybyście).
Cząstki czasownikowe: -em, -eś, -eśmy, -eście, -m, -ś, -śmy, -ście są dozwolone w pisowni łącznej:
- z osobowymi formami czasownika (np.: mikotałem, kąpałyście),
- z zamieszczonymi w dopuszczalnych źródłach spójnikami i partykułami zakończonymi na -by (np.: żebym, czyżbyście, niechbyśmy, jakobyście),
- z wyrazami byle, bodaj i bogdaj (np.: byleśmy, bodajem).
Niedozwolone jest natomiast stosowanie tych przyrostków z innymi częściami mowy (np.: pięknaś, komuśmy, dawnoście, zęzęś).
Sufiks -li dozwolony jest w pisowni łącznej tylko w słowach podanych jako hasło, podhasło lub część definicji w dopuszczalnym źródle słów (np.: znaszli, chceszli).
Forma zaimkowa -ń dozwolona jest w pisowni łącznej z przyimkami, jeżeli w takiej postaci występuje jako hasło, podhasło lub część definicji w dopuszczalnym źródle słów (np.: weń, zeń, odeń; niedozwolone są: spodeń, pozań, zzań).
Przyimki złożone pisane łącznie, tylko o ile podane są jako hasło, podhasło lub część definicji w dopuszczalnym źródle słów (np.: spopod, spomiędzy).
Dodatek A
Słowniki wydane po 1990 r. niebędące źródłem słów dopuszczalnych do gry:
- "Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych", W. Kopaliński
(wszystkie wydania)
- "Słownik języka polskiego", W. Doroszewski (pierwodruk 1958-69,
wznowienie 1996-97, wersja elektroniczna 2000)
- "Słownik języka polskiego" wyd. M. Arcta i inne przedruki słowników
przedwojennych
- "Popularny słownik wyrazów obcych", L. B. Jawor, Printex
- "Słownik ortograficzny języka polskiego", M. Szymczak, PWN - do 16. wydania włącznie
- Słownik wyrazów obcych A-Z, L. B. Jawor, IBIS
- Słownik ortograficzny i prawidła pisowni polskiej, S. Jodłowski, W. Taszycki, MP Feniks
- Zasady pisowni polskiej i interpunkcji ze słownikiem ortograficznym, S. Jodłowski, W. Taszycki, Ossolineum
Aktualizacja: 2023-04-02
Opracowanie:
meg,
tevex