Ogólnie: dopuszczalne są słowa znajdujące się w jakimkolwiek słowniku
ortograficznym, języka polskiego, poprawnej polszczyzny bądź wyrazów obcych
i ich wszystkie poprawne formy gramatyczne z wyjątkiem nazw własnych
(słowa rozpoczynające się wielką literą), skrótów i słów z łącznikiem
lub apostrofem.
Główne różnice w stosunku do OSPS: brak form -łoś/-łom,
dopuszczalność produktów marek.
Szczegółowe zasady:
1. Za słowo uważa się grupę liter oddzielonych od innych słów przerwami
międzywyrazowymi. Słowa zawierające apostrof, łącznik lub
niepolskie znaki diakrytyczne są niedozwolone.
Za skrót uważa się połączenie kilku liter stosowane w piśmie do
zapisania wyrazu (kilku wyrazów), ale odczytywane w formie pełnego wyrazu
(kilku wyrazów), np. zł, mgr, płk, jw., jak również wyrazy, których
odczytanie wymaga rozbudowy o brakujące głoski zgodnie z polską
fonetyką, np. bmw, htmlowski, abc.
2. Dopuszczalność formy gramatycznej słowa oznacza, że:
- forma podstawowa wyrazu lub jej forma fleksyjna znajduje się jako hasło, podhasło lub część ich definicji, z pominięciem wybranych przykładów zastosowania w zdaniu, w jednym z dozwolonych źródeł słów wymienionych w punkcie 3., przy czym za niedopuszczalne uznaje się składniki zwrotów obcojęzycznych niewystępujące
jako samodzielne hasła (np. niedopuszczalne są: aspera, iacta),
- forma gramatyczna utworzona od formy podstawowej wyrazu jest zgodna z zasadami gramatycznymi i
ortograficznymi języka polskiego (dopuszczone są więc formy potencjalne,
poprawne ze względów ortograficznych i gramatycznych, choć nieużywane w żywej
polszczyźnie).
Forma podstawowa wyrazu to:
- dla rzeczownika: mianownik liczby pojedynczej (lub mianownik liczby mnogiej
dla występujących tylko w liczbie mnogiej),
- dla rzeczownika odczasownikowego: bezokolicznik, przy czym oboczny rzeczownik odczasownikowy nie jest uznany za dopuszczalny, o ile mianownik liczby
pojedynczej tego rzeczownika nie jest umieszczony jako hasło w dozwolonym
źródle,
- dla czasownika: bezokolicznik (uwaga: dla czasownika przedrostkowego forma
podstawowa to bezokolicznik przedrostkowy),
- dla przysłówka: stopień równy przysłówka (nie przymiotnik!),
- dla przymiotnika: stopień równy przymiotnika w mianowniku
(uwaga dotycząca form gramatycznych: dla przymiotników w stopniu wyższym lub
najwyższym przy ich formie podstawowej musi być podana w dopuszczonym źródle
forma stopnia wyższego lub najwyższego, w przeciwnym przypadku przymiotnik
taki posiada tylko formę złożoną),
- dla imiesłowu przymiotnikowego czynnego: bezokolicznik odpowiedniego
czasownika,
- dla imiesłowu przymiotnikowego biernego i przeszłego: bezokolicznik
odpowiedniego czasownika (uwaga dotycząca form gramatycznych: końcówka
mianownika liczby pojedynczej rodzaju męskiego musi być wymieniona
w dopuszczonym źródle wśród dozwolonych form czasownikowych odpowiedniego
bezokolicznika, w informacji przyhasłowej słownika, wynikać z niej, z definicji lub przykładów użycia),
- dla imiesłowu przysłówkowego uprzedniego: bezokolicznik odpowiedniego
czasownika dokonanego,
- dla imiesłowu przysłówkowego współczesnego: bezokolicznik odpowiedniego
czasownika niedokonanego.
3. Źródłami słów dopuszczonych do gry są słowniki wydane po 1990 roku następujących rodzajów:
- słowniki języka polskiego,
- słowniki wyrazów obcych,
- słowniki poprawnej polszczyzny,
- słowniki ortograficzne,
- słowniki growe (osps)
Wykluczone są jednak niektóre z nich, wymienione w
dodatku A.
Nie przyjmuje się za źródła dopuszczalnych słów:
encyklopedii, leksykonów, słowników frazeologicznych, etymologicznych,
gwarowych, tematycznych i branżowych, glosariów, tezaurusów i innych
zbiorów słów, o ile słowa nie zostały uznane przez autorów słowników
dopuszczalnych wskazanych powyżej.
4. Dopuszczalne są w szczególności:
DLA RZECZOWNIKÓW:
- liczba mnoga wszystkich rzeczowników odmiennych (np.: dury, tleny)
niezależnie od tego, czy słownik dopuszcza liczbę mnogą, czy nie,
- liczba pojedyncza rzeczowników odnotowanych w słownikach
tylko w liczbie mnogiej, ale używanych również w liczbie pojedynczej
(np. związki chemiczne, grupy osób),
- wołacz wszystkich rzeczowników odmiennych (np.: kapusto, kontemplacjo),
- dopełniacz liczby mnogiej rzeczowników rodzaju żeńskiego zakończonych
na -ia, -ja, w które w dopełniaczu l. poj. mają końcówkę -ii, -ji,
w formie z końcówką -yj, -ij (np.: akacyj, konwalij),
- mianownik liczby mnogiej rzeczowników męskoosobowych w formie
niemęskoosobowej (np.: pany, generały, cary),
- wołacz w formie z końcówką -cze dla rzeczowników męskoosobowych
zakończonych w mianowniku liczby pojedynczej na -ec (np.: chłopcze, pechowcze,
kaowcze),
- formy rzeczownika występujące wyłącznie w połączeniu z innymi częściami
mowy (np.: /w/ ręku, /innymi/ słowy),
- przestarzałe formy odmiany, o ile podają je słowniki (np.: oczy-ócz,
osy-ós, pakt-pakta),
- formy liczby mnogiej rzeczowników rodzaju
nijakiego pochodzenia łacińskiego o końcówce -um bez względu
na ograniczenia słownikowe (ndm), np. wademeka, oleach,
- oboczny dopełniacz liczby mnogiej -boi (-bojów) dla konkurencji sportowych zakończonych na -bój,
- oboczny dopełniacz liczby mnogiej -fili (-filów) dla rzeczowników osobowych zakończonych na -fil,
- oboczny dopełniacz liczby mnogiej -meczy (-meczów) dla spotkań sportowych zakończonych na -mecz,
- oboczny dopełniacz liczby mnogiej -lń (-lni) dla miejsc zakończonych na -lnia (wyjątek: uczelnia),
- oboczny dopełniacz liczby mnogiej -rń (-rni) dla miejsc zakończonych na -rnia,
- oboczny dopełniacz liczby mnogiej -li (-le'i) dla rzeczowników rodzaju męskiego zakończonych na -le, odmieniających się z apostrofem,
- oboczny mianownik liczby mnogiej -fobowie (-fobi) dla rzeczowników osobowych zakończonych na -fob,
- oboczny dopełniacz liczby pojedynczej -luminofora (-luminoforu) dla substancji chemicznych zakończonych na -luminofor,
- oboczny dopełniacz liczby pojedynczej -paka (-paku) dla nazw zgrzewek zakończonych na -pak,
- oboczny dopełniacz liczby pojedynczej -ploida (-ploidu) dla komórek lub organizmów zakończonych na -ploid,
- oboczny dopełniacz liczby mnogiej -mierzów dla przyrządów zakończonych na -mierz,
- miejscownik wyłącznie w postaci -rze (bez podwójnego 'r') dla wszystkich odmiennych rzeczowników zakończonych na -rr i -rra,
- dopełniacz liczby pojedynczej wyłącznie w postaci -a dla wszystkich odmiennych jednostek miar wielkości fizycznych rodzaju męskiego,
- odmienność wszystkich dopuszczalnych nazw klawiszy komputerowych z obocznym dopełniaczem liczby pojedynczej (wyjątki: tabulator, windows)
DLA CZASOWNIKÓW:
- formy czasowników występujących wyłącznie w stronie zwrotnej (np.: głowisz),
- wszystkie występujące w słownikach formy trybu rozkazującego od wszystkich czasowników niedefektywnych (np.: móż, służ, pleń, czytaj, naumiej), przy czym formy oboczne są uznawane za dopuszczalne, o ile znajdują się w informacjach fleksyjnych pod hasłem
- formy bezosobowe od wszystkich czasowników niedefektywnych (np.: czytano, pielono),
- pierwsza i druga osoba czasowników nie odnoszących się do osób
(np.: snę, mżę, świtam),
- imiesłów przymiotnikowy bierny dla czasowników zanotowanych bez zaimka zwrotnego "się", jeśli można go utworzyć na podstawie znaczenia,
- imiesłów przymiotnikowy przeszły czynny dla odpowiednich czasowników dokonanych,
- oboczny rozkaźnik -módź (-modź) i pochodne dla czasowników zakończonych na -modzić,
- oboczny rozkaźnik -lódź (-lodź) i pochodne dla czasowników zakończonych na -lodzić,
- oboczny rozkaźnik -morz (-mórz) i pochodne dla czasowników zakończonych na -morzyć,
- oboczny rozkaźnik -skrzydl (-skrzydlij) i pochodne dla czasowników zakończonych na -skrzydlić.
DLA PRZYMIOTNIKÓW I IMIESŁOWÓW:
- rodzaj męskoosobowy wszystkich przymiotników i imiesłowów (np.: budowani,
obeznani, udowi),
- rodzaj przymiotnika niezgodny z naturalnym (np.: zamężny, żonata),
- forma przymiotnikowa występująca wyłącznie w połączeniu z inną częścią
mowy (na przykład łączące się z przyimkiem "po" formy zakończone na -cku,
-dzku, -sku utworzone od przymiotników odrzeczownikowych zakończonych na
-ski, -dzki, -cki - a więc np.: kowalsku, łucku, grodzku).
- przysłówek od przymiotników zakończonych na -cki, -ski i -dzki, mających formy -cku, -sku i -dzku
5. Zasady pisowni łącznej.
prefiks nie- pisany łącznie jest dozwolony:
- z niezaprzeczonymi (przez prefiks nie-) odmiennymi przymiotnikami w stopniu równym (np.: niedrogi, nieodmienny; ale: nie fair, nie foolproof),
- z niezaprzeczonymi (przez prefiks nie-) przysłówkami w stopniu równym utworzonymi od przymiotnika (np.: niedrogo, niejasno) lub liczebnika (np.: niedwukrotnie, niedwojako),
- z liczebnikami porządkowymi (np.: niepierwszy, niesetny), mnożnymi (np.: niepodwójny, niepoczwórny), wielorakimi (np.: niedwojaki, nietrojaki) oraz krotnymi (np. niedwukrotny, niestukrotny),
- z niezaprzeczonymi rzeczownikami odczasownikowymi (np.: niepranie, niemarć),
- z imiesłowami przymiotnikowymi czynnymi i biernymi (np.: nieczytający, niezamatowany),
niedozwolona jest natomiast łączna pisownia przedrostka nie-:
- z przymiotnikami zakończonymi na -cku, -dzku, -sku,
- z przymiotnikami i przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym,
- z przysłówkami niepochodzącymi od przymiotników i liczebników;
-
sufiksy -że i -ż są dozwolone w pisowni łącznej:
- z osobowymi formami czasownika w trybie rozkazującym (np.: zróbże, myjcież; ale nie: zrobiłże, będzieszże),
- ze słowami niebędącymi czasownikami, które występują z nimi jako hasło, podhasło lub część definicji w dozwolonym źródle słów (np.: alboż, ależ, jakoż, omalże; ale nie: jestże, maszże);
niedopuszczalne jest dodawanie cząstek: -żem, -żeś, -żeśmy, -żeście do jakiejkolwiek części mowy;
przyrostki trybu przypuszczającego: -by, -bym, -byś, -byśmy, -byście pisane łącznie tylko z osobowymi formami czasownika (np.: myłabym, patrzyłbyś, walczyłybyście);
-
cząstki czasownikowe: -em, -eś, -eśmy, -eście, -m, -ś, -śmy, -ście są dozwolone w pisowni łącznej:
- z osobowymi formami czasownika (np.: mikotałem, kąpałyście),
- z zamieszczonymi w dopuszczalnych źródłach spójnikami i partykułami zakończonymi na -by (np.: żebym, czyżbyście, niechbyśmy, jakobyście),
- łącznie z wyrazami byle, bodaj i bogdaj (np.: byleśmy, bodajem);
niedozwolone jest natomiast stosowanie tych przyrostków z innymi częściami mowy (np.: pięknaś, komuśmy, dawnoście, zęzęś);
sufiks -li dozwolony jest w pisowni łącznej tylko w słowach podanych jako hasło, podhasło lub część definicji w dopuszczalnym źródle słów (np.: znaszli, chceszli);
forma zaimkowa -ń dozwolona jest w pisowni łącznej z przyimkami, jeżeli w takiej postaci występuje jako hasło, podhasło lub część definicji w dopuszczalnym źródle słów (np.: weń, zeń, odeń; niedozwolone są: spodeń, pozań, zzań);
o przyimki złożone pisane łącznie, tylko o ile podane są jako hasło, podhasło lub część definicji w dopuszczalnym źródle słów (np.: spopod, spomiędzy).
Dodatek A:
Słowniki wydane po 1990 r. nie będące źródłem słów dopuszczalnych do gry:
- "Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych", W. Kopaliński
(wszystkie wydania)
- "Słownik języka polskiego", W. Doroszewski (pierwodruk 1958-69,
wznowienie 1996-97, wersja elektroniczna 2000)
- "Słownik języka polskiego" wyd. M. Arcta i inne przedruki słowników
przedwojennych
- "Popularny słownik wyrazów obcych", Leszek Bogdan Jawor, Printex
- "Słownik ortograficzny języka polskiego", Mieczysław Szymczak, PWN - do 13. wydania włącznie
- Słownik wyrazów obcych A-Z, Leszek Bogdan Jawor, IBIS
Aktualizacja: 2022-03-17
Opracowanie:
meg,
tevex