1. kierunek w literaturze i sztuce powstały w drugiej połowie XIX w., którego głównym założeniem było wierne rejestrowanie zjawisk życia, bez ich selekcji i oceny;
2. uwydatnienie czegoś nieprzyjemnego, brutalnego, brzydkiego;
3. w filozofii: kierunek filozoficzny tłumaczący całość zjawisk, również duchowych, działaniem praw przyrody;
4. w pedagogice: kierunek głoszący konieczność dostosowania działań wychowawczych do natury dziecka; bioetyka;
5. w socjologii: kierunek powstały w drugiej połowie XIX w., głoszący podobieństwo praw rozwoju społecznego do praw przyrody i zakładający możliwość stosowania w socjologii metod nauk przyrodniczych