odmiana

***odmiana imion, nazwisk i przydomków żydowskich
Szanowni Państwo,
w jaki sposób należy odmieniać występujące w żydowskich imionach człony Cwi i ha-Lewi (np. Sabbataj Cwi, Chacham Cwi Aszkenazi, Jeszaja ha-Lewi Horowic, Icchak ben Mordechaj ha-Lewi) oraz przydomek Baal Szem Tow?***
Z wyrazami szacunku [...]


***Wymienione w pytaniu człony: Cwi (jako nazwa pospolita cwi to ‘wspaniałość, ozdoba, chwała, duma’, lecz także ‘gazela’, ‘łania’) oraz ha-Lewi (hebr. ha to rodzajnik określony, a lewi to ‘lewita’ lub ‘Lewi’) mogą stanowić różne człony hebrajskich antroponimów. Struktura tych nazw zmieniała się w różnych okresach. Tak np. Cwi (już jako nazwa własna) to pierwotnie pieszczotliwe imię chłopięce o genetycznym znaczeniu ‘kochany, drogi’, z czasem stawało się ono przydomkiem lub nazwą identyfikującą osoby o tym samym imieniu, jak w wypadku Cwiego Hirsza ben Jakoba Aszkenaziego, który znany jest również jako Chacham Cwi, albo nawet nazwiskiem, por. Bruno Zevi.
Nazwy tego typu nastręczają wielorakich trudności wówczas, kiedy przenosi się je do języków fleksyjnych, m.in. dodatkowym problemem jest kwestia traktowania członów znaczących, jak np. ben ‘syn’. Przed II wojną światową nazwa Cwi była w różnych drukach odmieniana w języku polskim, np. ruch Sabataja Cwiego, sygnet drukarski Cwiego ben Awrahama itd. Proponuję zatem, bez względu na pozycję i funkcję nazwy Cwi, odmieniać ją zgodnie z zasadami języka polskiego. Odpowiedniego wzorca dostarczają również ustalenia normatywne, które zezwalają na odmianę imion obcych akcentowanych na ostatniej sylabie (w naszym wypadku – jedynej sylabie, choć w języku hebrajskim po literze cade występuje szwa – zredukowana samogłoska, a zatem jest to pierwotnie wyraz dwusylabowy z akcentowaną ostatnią sylabą).
Nazwa ha-Lewi (bet ha-Levi ‘dom (rodzina) Lewiego’) to pierwotnie „nazwisko” wybitnej, bogatej i bardzo rozgałęzionej rodziny sefardyjskich uczonych i rabinów. Człon Lewi, pojawiający się w różnych pozycjach antroponimów hebrajskich, powinien być odmieniany w języku polskim tak, jak się odmienia imię Lewi, a zatem: Icchaka ben Mordechaja ha-Lewiego, Icchakiem ben Mordechajem ha-Lewim, Jeszaję ha-Lewiego Horowica itd.
Osobnym problemem jest nazwa Baal Szem Tow. Z różnych względów należy traktować ją jako zleksykalizowaną całostkę. W literaturze kabalistycznej i chasydzkiej nazwa ba’al szem lub ba’al szem tow (wariant tej pierwszej) była używana jako tytuł osoby, która posiadła sekret Tetragrammatonu, tzn. umiała wymawiać „Święte Imię”. Dosłownie znaczy ona ‘Pan Boskiego Imienia’ lub ‘Dobry Pan (Boskiego) Imienia’ (w języku hebrajskim rzeczownik szem ‘imię’ był używany jako jedno z określeń Boga). Ze względu na to, że jest to nazwa indywiduowa, zazwyczaj bez wewnętrznej fleksji (np. w odniesieniu do Izraela ben Eliezera stosowano wręcz jej akronim – BeSzT) proponuję, aby w ten sam sposób traktować ją w języku polskim, a zatem w odmianie – gdy mowa o osobie, a nie o tytule – mielibyśmy: Baal Szem Towa, Baal Szem Towowi, Baal Szem Towa, Baal Szem Towem, Baal Szem Towie. Liczba mnoga, choć teoretycznie możliwa, byłaby już dość dziwna: samo określenie Baal Szem Towowie domagałoby się uszczegółowienia, o kogo chodzi, natomiast Baalim Szem Towowie niewiele mówiłoby polskiemu odbiorcy.***
- Piotr Sobotka, Uniwersytet Mikołaja Kopernika

Zobaczcie, ile mniej mają do czytania i dyskutowania cudzoziemcy, którzy posługują się niefleksyjnymi językami. Oni w tym czasie zajmują się poważnymi sprawami. A to tylko fragment całego tematu, bo tu tylko są przykłady deklinacji nazwisk żydowskich, a takie epistoły można pisać na cześć każdego języka...
Pewnie mamy sporo prac magisterskich i doktorskich w tych tematach, a tacy A. mogą wskazać na pękatą półkę z tymi pracami w bibliotece i powiedzieć - tyle Polacy się napracowali i to nikomu (poza nimi i osobami, które chcą się nauczyć jp) się do niczego nie przydało...

"Wiem, że Polacy w Kanadzie (i w innych krajach) chętnie odmieniają lokalne nazwy geograficzne. Znaczy to, że ich poczucie językowe działa sprawnie, bo przecież polszczyzna jest językiem fleksyjnym. Polacy w kraju postępują raczej odwrotnie, chętnie rezygnując z odmieniania nazw, co widać szczególne wyraźnie w języku mediów (niekiedy wygląda to jak lęk przed odmianą)".
Jan Grzenia, Uniwersytet Śląski


Zatem odmieniajmy wzorem kanadyjskich Polaków...